Naselja su tekovina materjalne i duhovne kulture stanovništva. Tipovi naselja u različitim delovima sveta održavaju istorijske, socijalno-ekonomske, etno-kulturne i prirodne karakteristike odgovarajućih zemalja i naroda.

Naselja delimo na stalna i privremena(nomadska). Stalna naselja su sela i gradovi.

Stalna sela nastala su u vezi sa neposrednim privrednim iskorišćavanjem pripadajuće teritorije. Postoje sledeći tipovi stalnih sela:

  1. Potpuno razbijeni tip-kuće su „razbacane“ po celom selu, nema ulica ni seoskog centra. Ima veliku površinu i malu naseljenost. Stari Vlah(starovlaski tip).
  2. Razbijeni grupni tip sela-sastoji se iz više grupa gusto zbijenih kuća. Grupice su međusobno udaljene a između su njivice. Sliv Ibra (džemati).
  3. Poluzbijeni tip-kuće imaju velika dvorišta ili okućnice. Centar je gušće izgrađen. Šumadija i Zapadna srbija.
  4. Zbijeni tip-ima jasnu izgrađenu strukturu ulica. Dolina Velike Morave. Postoje „zvezdasta“ sela, ulice se pružaju zrakasto i ušorena „kstasta“sela u Mačvi.
  5. Potpuno zbijeni tip-to je kompaktno naselje koje ima i veliku gustinu naseljenosti. Postoje spontano zbijena naselja u Timočkoj krajni-timočki tip i planski zbijena naselja u Vojvodini (austrougarska vlast XVIII).

Po funkciji tj. delatnosti seoska naselja se dele na:

  1. čisto poljoprivredna
  2. poljoprivredna sa usližnim centrom
  3. lokalni centri okolnih sela
  4. sela sa nepoljoprivrednim delatnostima (turistička sela, rudarska…)
  5. prigradska sela zahvaćena urbanizacijom

Po broju stanovnika sela se dele na:

  1. mala do 500 stanovnika
  2. srednja 500-2000
  3. veća 2000-3000
  4. velika 3000-5000
  5. veoma velika preko 5000 st.

Gradovi su veća naselja koja imaju industrijske, trgovačke, saobraćajne i druge nepoljoprivredne funkcije. Status grada se određuje zakonom. Da bi neko naselje dobilo status grada, obično kora da zadovolji dva kriterijuma: Kvantitativni (da ima određeni broj stanovnika) i Kvalitativni (da ima razvijena gradske funkcije i ekonmsku bazu).

Po broju stanovnika gradovi mogu biti:

  1. mali gradovi do 20.000 st
  2. srednji gradovi od 20.000-50.000
  3. veći gradovi od 50-100 000
  4. veliki gradovi preko 100 000
  5. Milionski gradovi preko 1 mil st.
  6. Mega gradovi preko 10 mil st.

Gradovi se  ogu podeli i prema funkciji, mada je većina tih funkcija zastupljena u svim gradovima: industrijski, rudarski, saobraćajni, lučki, trgovački, kulturno-turistički, zdravstveni, administrativno-politički.


         Razlike u osobinama stanovništva 

Iako više ne postoji oštra granica između sela i grada zbog sveopšte industrijalizacije i migracija stanovništva ipak se primećuju neke preovlađujuće osobine kod stanovništva ovih naselja.

U selu i dalje dominira patrijahalna i tradicionalna porodica. Privreda se zasniva uglavnom na zemljoradnji i stočarstvu. Politička kultura je dominantno parohijalna. Kulturne institucije ne postoje ili su redje pa je kultura često usmena koja čuva stare običaje.

Gradska porodica je najčešće savremena. U ekonomiji dominiraju sektori industrije i usluga. Politička kultura je participativna. Kulturne institucije su široko prisutne (škole, pozorište, opera, galerije....).

Pitanja

1. Koje vrste sela postoje u Srbiji?
2. Koje vrste gradova se javljaju u svetu?
3. Koje su razlike u osobinama stanovništva sela i gradova?